هدف از این پایان نامه تعقل و تفکر در قرآن و روایات و بررسی اهمیت آن می باشد.

   برای بررسی مفهوم تفکر باید همة واژه های مترادف و هم ارز این مفهوم را بررسی کنیم روش کار چنین است که ابتدا سياق همة آياتی که در آنها مشتقات ماده « ف ک ر » به کاررفته است، استخراج و سپس، از اين آيات مفهوم‌يابي شود.    مفهوم کلي کلمات بسیاری در قرآن به مفهوم انديشيدن و فکر کردن مرتبط است که در این مبحث باید ارتباط آنها و حدود و ثغور هر یک را بررسی کرد. مثلًا در قرآن دو واژة « تدبر» و « تذکر» پا به پاي « تفکر» مطرح شده اند که نمي توان مفهوم تفکر را بدون توجه به معنای آن دو دریافت.

ضمنا لازم است برای رسیدن به دیدگاهی جامع، رابطة تفکر را با مفاهيم هم ارز و متضادش بررسي نمود، همچنين زمينه ها، لوازم، عوامل تقويت و تضعيف، موانع و پيامدهاي تفکر را نیز مورد ارزیابی قرار داد. در این بخش، طبق اصل« تعرف الأشياء بأضدادها » کلماتي را هم که به ظاهر با « تفکر» متضاد هستند، مد نظر قرار می دهیم. به اين منظور ریشه هایی را در قرآن پيدا می کنیم که مفهومي عکس مفهوم « تفکر» داشته باشند. در بين تفاسير، « الميزان» مفصل تر از همه به این بحث پرداخته که مجموع آنها را « مهدي حائري تهراني» در « تفکر در قرآن » آورده است. علامه طباطبایی(ره) در اين مباحث، از روش منطقي و فلسفي بهره می گیرد ؛ زیرا شیوة تفکر را همان روش منطقي مي داند. (لسانی، 1388)

حواس ظاهری ، قوه خیال ، وهم ،  تفکر و تعقل و تدبر ، قوایی هستند که خداوند در وجود انسان به امانت قرار داده تا با ستفاده از این قوا راه هدایت و کمال را بپیماید و در مقام نظر، به شناخت صحیح و در مقام فعل ، به عمل مبتنی بر آگاهی و منطبق با معیار صحیح نایل شود. این مبادی شناختی یا پدیده های درونی(انفسی) و بیرونی(آفاقی) جریان خلقت می باشد و یا رخداد های انسانی پدیدآمده، که نحوه مواجهه انسان با هردو پدیده در نحوه شکل گیری شاکله او اثر گذار است. برای این حرکت استعلایی، تکوین تفکر سنجشگرانه و نقادانه در مبادی شناختی و اعمال خارجی مبتنی بر نظام معیار الهی مورد تأکید آیات الهی و بیانات معصومین(علیهم السلام) است.

در قرآن کریم در سوره مبارکه عبس آیه 24 می فرماید :
فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ‌ (24)
پس انسان باید به خوراکش با تأمل بنگرد.

در ذیل این آیه در روایتی از امام باقر(علیه السلام) به نقل از بحارالانوار جلد2 صفحه 96 در تفسیر طعامی که باید در آن دقت کرد ، آمده است: عِلمُهُ الذی مِمَن یأخُذُه (در دریافت علم ببیند آن را از چه کسی دریافت می کند)نظربه اهمیت علوم اکتسابی و مبادی آن روایت مذکور اهمیت سنجشگری در دریافت های شناختی را بیان می کند.

در روایتی دیگر در کتاب المحاسن، ج‏1، ص: 229 از حضرت مسیح (علی نبینا و آله و علیه السلام) آمده است: 
خُذُوا الْحَقَّ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ لَا تَأْخُذُوا الْبَاطِلَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ كُونُوا نُقَّادَ الْكَلَامِ
حق را از اهل باطل بگیرید ولی باطل را از اهل حق نگیرید! نقد کننده سخن باشید!

فهرست مطالب

تعقل و تفکر در قرآن و روایات34
2-2-1- مقدمه 128
2-2-2-اهمیت تفکر نقادانه در قرآن و روایات128
2-2-3- مفهوم تفکّر در لغت
2-2-4-مفهوم تفکّر در قرآن
2-2-5- رابطه مفهوم قرآنی « تفکّر» با « تعقّل» و مراتب آنها 
2-2-6-تفکر انتقادی در تربیت اسلامی 
2-2-6-1-مراحل تفکر و تعقل انتقادی
2-2-6-1-1-مرحله اول : سمع و نظر نقادانه 
2-2-6-1-2-مرحله دوم : ارزیابی مشاهدات و شنیده ها
2-2-6-1-3-مرحله سوم : عبرت و تذکر
2-2-6-1-4- مرحله چهارم : برداشت آیه گونه از حقایق عالم
2-2-6-1-5- مرحله پنجم:تعقل انتقادی:شکل گیری نظام معیارتوحیدی 
 2-2-6-2- موانع تفکر و تعقل انتقادی در تربیت اسلامی

يشينه تحقيقاتي 
پيشينه داخلی
پيشينه خارجی 

منابع و مآخذ
منابع فارسی    
منابع انگلیسی